Lịch sử 11 bài 1 Nhật Bản từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX

Nhật Bản cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX

1. Nhật Bản từ nửa đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868.

- Đầu thế kỉ XIX chế độ Mạc phủ ở Nhật Bản đứng đầu là Tướng quân (Sô- gun) làm vào khủng hoảng suy yếu.
* Về kinh tế:

-Nông nghiệp vẫn dựa trên quan hệ sản xuất phong kiến lạc hậu. Địa chủ bóc lột nhân dân lao động rất nặng nề. Tình trạng mất mùa đói kém liên tiếp xảy ra.

- Công nghiệp :ở  các thành thị, hải cảng, kinh tế hàng hoá phát triển, công trường thủ công xuất hiện ngày càng nhiều.
-Những mầm mống kinh tế tư sản chủ nghĩa phát triển nhanh chóng.

*Về xã hội:
-Tầng lớp tư sản thương nghiệp ra đời từ lâu, tầng lớp tư sản công nghiệp hình thành và ngày càng giầu có.
-Các nhà công thương lại không có quyền lực về chính trị.

-Giai cấp tư sản vẫn còn yếu, không đủ sức xoá bỏ chế độ phong kiến, nông dân là đối tượng bóc lột chủ yếu của giai cấp phong kiến, còn thị dân thì không chỉ bị phong kiến khống chế mà còn bị các nhà buôn và bọn cho vay lãi bóc lột.

*Về chính trị:
-Đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản vẫn là quốc gia phong kiến. Nhà vua được tôn là Thiên hoàng, có vị tối cao nhưng quyền hành chủ yếu thuộc về Tướng quân.

-Giữa lúc mâu thuẫn giai cấp trong nước ngày càng gay gắt, chế độ Mạc Phủ khủng hoảng nghiêm trọng thì các nước tư bản phương Tây, trước tiên là Mĩ, dùng áp lực quân sự đòi Nhật Bản phải “mở cửa”.

-Như vậy, đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản đã lâm vào một cuộc khủng hoảng trầm trọng, đứng trước sự lựa chọn: hoặc tiếp tục con đường trì trệ, bảo thủ để các nước đế quốc xâu xé; hoặc canh tân, cải cách xoá bỏ chế độ phong kiến, đưa Nhật Bản hoà nhập với nền kinh tế phương Tây.

 Bàn tay của Perry của Mỹ vươn tới nước Nhật

2. Cuộc Duy tân Minh Trị

* Nguyên nhân:

- Những hiệp ước bất bình mà Mạc phủ kí kết với nước ngoài làm cho tầng lớp xã hội phản ứng mạnh mẽ.

- Phong trào đấu tranh chống Sô gun  nổ ra sôi nổi vào những năm 60 của thế kỉ XX đã làm sụp đổ chế độ Mạc phủ.
-Tháng 01/1868 Sô-gun bị lật đổ. Thiên hoàng Minh Trị (Meiji) trở lại nắm quyền và thực hiện một loạt cải cách.

* Nội dung cải cách Minh Trị:
- Tháng 1-1868, sau khi lên ngôi, Thiên hoàng Minh Trị (May-gi) đã thực hiện một loạt cải cách tiến bộ nhằm đưa Nhật Bản thoát khỏi tình trạng phong kiến lạc hâu.

*Về chính trị :

-Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ, lập chính phủ mới, thực hiện bình đẳng ban bố quyền tự do.
-Ban hành Hiến pháp 1889.

*Về kinh tế:

- Thống nhất tiền tệ, thống nhất thị trường, xoá bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến.

-Tăng cường phát triển  kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn.

-Xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống, phục vụ giao thông liên lạc.

*Về quân sự:

-Được tổ chức huấn luyện theo kiểu phương Tây.

-Chế độ nghĩa vụ quân sự thay cho chế độ trưng binh.

-Chú trọng đóng tàu  chiến, sản xuất vũ khí đạn dược.

*Về giáo dục:

-Thi hành chính sách giáo dục bắt buộc.

-Chú trọng nội dung  khoa học- kỹ thuật  trong chương trình giảng dạy,.

-Cử những học sinh giỏi đi du học phương Tây…

* Tính chất – ý nghĩa:

-Cải cách Minh Trị mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản.

-Nhật thoát khỏi số phận bị các nước tư bản phương Tây xâm lược

- Mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật.

                   Một công xưởng của Nhật theo công nghệ phương Tây khoảng thập niên  1880

3. Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

-Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX  (sauchiến tranh Trung - Nhật (1894-1895), kinh tế Nhật Bản phát triển mạnh mẽ.
-Quá trình tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp với ngân hành đã đưa đến sự ra đời những công ty độc quyền, Mít-xưi, Mit-su-bi-si chi phối đời sống kinh tế, chính trị Nhật Bản.

- Đầu thế kỉ XX, Nhật thi hành chính sách xâm lược và bành trướng:

          +Năm 1874 Nhật xâm lược Đài Loan.

          +Năm 1894 – 1895 Nhật gây chiến với Trung Quốc để tranh giành Triều Tiên, uy hiếp Bắc Kinh, chiếm cửa biển Lữ Thuận, nhà Thanh phải nhượng Đài Loan và Liêu Đông cho Nhật

          +Năm 1904-1905 Nhật gây chiến với Nga buộc Nga phải nhường cửa biển Lữ Thuận, đảo Xa-kha-lin, thừa nhận Nhật Bản chiếm đóng Triều Tiên.

          + Năm 1914, Nhật dùng vũ lực mở rộng ảnh hưởng ở Trung Quốc và chiếm Sơn Đông. Nhật trở thành đế quốc hung mạnh nhất châu Á.

- Cùng với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản là sự bần cùng hoá của quần chúng nhân dân lao động.

- Chủ nghĩa đế quốc Nhật được gọi là “Chủ nghĩa đế quốc phong kiến quân phiệt, hiếu chiến"

 *Chính sách đối nội:

-Rất phản động, bóc lột nặng nề nhân dân trong nước, nhất là giai cấp công nhân, công nhân Nhật phải làm việc từ 12 đến 14 giờ một ngày trong những điều kiện tồi tệ, tiền lương thấp.

-Sự bóc lột nặng nề của giới chủ đã dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh của công nhân.

Trả lời câu hỏi và bài tập

Sách giáo khoa :
1. Tại sao nói cuộc Duy tân Minh Trị có ý nghĩa như một cuộc cách mạng tư sản.
Trả lời:
Nói cuộc Duy tân Minh trị có ý nghĩa như một cuộc cách mạng tư sản vì:
- Kết quả của cuộc cải cách chính trị, chính quyền phong kiến của Sô-Gun đã chuyển sang tay quý tộc tư sản hóa, đứng đầu là Thiên Hoàng Minh Trị.
- Những cải cách "Âu hóa" về hành chính, kinh tế, tài chính, văn hóa, giáo dục mang tính chất tư sản rõ rệt: thống nhất tiền tệ, xóa bỏ quyền sở hữu ruộng đất phong kiến, lập quân đội thường trực theo chế độ nghĩa vụ quân sự,....
Về thực chất, cuộc cải cách năm 1868 ở nhật bản là cuộc cách mạng tư sản do liên minh quý tộc - tư sản tiến hành "từ trên xuống", còn nhiều hạn chế. Mặc dù vậy, cuộc cải cách này đã mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, đưa Nhật Bản trở thành một nước có nền kinh tế công, thương nghiệp phát triển nhất châu Á, giữ vững độc lập, chủ quyền trước sự xâm lược của đế quốc phương Tây.
2. Dựa vào lược đồ (hình 3), trình bày những nét chính về sự bành trướng của đế quốc Nhật bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX
Các em tự trả lời

---

Baihocmoi.Com:
Theo em, điểm nổi bật của tình hình Nhật Bản đến giữa thế kỉ XIX là gì?
Trả lời:
- Đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản là một quốc gia phong kiến. Mạc dù nhà vua được tôn thiên hoàng, song quyền hành thực tế nằm trong tay Sôn-gun (tướng quân) của phủ Chúa-Mạc phủ.
- Dưới sự thống trị của dòng họ Tô-ku-ga-oa, chế độ phong kiến Nhật Bản rơi vào tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng:
+ Về kinh tế: nền nông nghiệp dựa trên quan hệ sản xuất phong kiến lac hậu, ruộng đất tập trung trong tay lãnh chúa phong kiến, nông dân phải nộp 50% hoa lợi và nhiêu thứ thuế nặng nề, làm cho đời sống rất cực khổ; tình trạng cát cứ và hàng rao thuế quan đã chản trở sự phát triển của công thương nghiệp.
+ Về xã hội: Chính phủ Sô-gun duy trì chế độ đẳng cấp: tầng lớp Đai-my-ô có quyền lực tuyệt đối; tầng lớp Sa-mu-rai có đời sống khó khăn. Nhiều người dần dần tư sản hóa, trở thành lực lượng đấu tranh chống phong kiến. Tâng lớp tư sản công thương có quyền lực về kinh tế nhưng không có quyền lực về chính trị; nông dân là đối tượng bóc lột chủ yếu đối của phong kiến; đời sống thị dân cũng cực khổ vì sự bóc lột của nhà buôn và người cho vay lãi.
Do bị áp bức, bóc lột nặng nề làm cho mâu thuẫn giữa nhân dân Nhật Bản đối với chế độ Mạc phủ ngày càng gay gất. Các tấng lớp nhân dân lao động liên tiếp nổi dậy đấu tranh, tiêu biểu là nông dân và thị dân.
- Năm 1854, trước áp lực của Mĩ, Mạc phủ phải kí hiệp ước mở hai cửa biển Si-mô-đa và Ha-ko-đa-tê cho người Mĩ vào buôn bán. Tiếp đó kí hiệp ước với Anh, Pháp, Nga, Đức. Việc chính quyền Tô-ku-ga-oa kí nhiều hiệp ước bất bình đẳng đã gây sự bất mãn trong nhân dân. Phong trào bài ngoại và "đảo Mạc" diễn ra mạnh mẽ ở các công quốc phía tây nam.
Như vậy, đến giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản đứng trước sự lựa chọn: hoặc tiếp tục duy trì chế độ phong kiến bảo thủ đế các nước đế quốc xâu xé hoặc tiến hành duy tân, đưa Nhật Bản theo con đường tư bản chủ nghĩa.

---

Trắc nghiệm :
1. Chủ nghĩa tư bản ở Nhật Bản phát triển nhanh chóng vào:
A - 30 năm đầu thế kỉ XIX.
B - 30 năm cuối thế kỉ XIX
C - giữa thế kỉ XIX
D - đầu thế kỉ XX
2. Nguyên nhân dẫn đến cuộc đấu tranh công nhân ở nhật bản là :
A - Sự bóc lột nặng nề của giới chủ.
B - Đời sống của người lao động ngày càng tồi tệ.
C - Công nhân phải làm việc 12-14 giờ mỗi ngày, với mức lương thấp
D - Tất cả các phương án trên.